Багыш  айыл аймагынын 2024-2028- жылдарга 

социалдык -экономикалык өнүгүү программасы

                                                                                                                                                                                                                          БЕКИТИЛДИ

________________Ж.О.Сейдахматов

Багыш Айылдык кеңешинин

ХХV-сессиясынын №  4-токтому менен бекитилди

30.10.2023ж.

Кыргыз Республикасы

Жалал-Абад облусу

Сузак району

Багыш айыл аймагы

Кириш сөз.

Багыш айыл аймагынын Социалдык-экономикалык өнүгүү программасы – бул муниципалдык саясатты стратегиялык пландоо аспабы жана  расмий түрдө иштелип чыккан документ.СЭӨП ишке ашыруу мөнөтү 2024-жылдан 2028-жылга чейин чектелген.  СЭӨП жергиликтүү кенештин ченемдик укуктук актысынын негизинде бекитилген.

Социалдык-экономикалык өнүгүү программаны иштеп чыгуу – бул системалык процесс же башкача айтканда  Багыш АА жергиликтүү өз алдынча органы менен жергиликтүү коомчулук мүмкүнчүлүктөрүнө жана ресурстарына карата өзүнүн келечекке карай багытталган жолун биргеликте аныктоо процесси.

СЭӨП иштеп чыгуу үчүн жергиликтүү өз алдынча башкаруу органы айыл өкмөт тарабынан жумушчу топ түзүлгөн. Бул жумушчу топтун ишиненин негизги максаты баардык тарамактагы маалыматтары изилдөө жана анализ жүргүзүү менен 2024-2028-жылдарга карата социалдык экономикалык өнүгүү программсын долбоорун иштеп чыгуу.

Жумушчу топтун негизги функциясына төмөнкүлөр кирет:

• Өнүгүү программаны иштеп чыгуу  үчүн негизги керектүү маалыматтарды чогулту;
• Калктын керектөөлөрүн жана муктаждыктарын аныктоо;
• Социалдык-экономикалык өнүгүү программанын долбоорун иштеп чыгуу;
• Социалдык-экономикалык өнүгүү программанын долбоорун калка жана кызыктар тараптарга тааныштыруу  менен ачык-айкын талкуулолорду уюштуруу.

Жумушчу топтун курамы төмөнкүлөр:

1. У.Жолборсов      – Багыш АӨ башчысынын  орун басары, Жумушчу топтун төрагасы;
2. Г.Исманова         – Багыш  АӨ социалдык маселелер боюнча  жетектоочу адиси, жумушчу топтун мүчөсү;

3. Ж.Маматканова – Багыш АА айылдык кенешинин депутаты, жумушчу топтун мүчөсү;
4. Э.Мамбеталиев    - Багыш АА айылдык кенешинин депутаты, жумушчу топтун мүчөсү;

5. Н.Канназаров    -  Багыш АА айылдык кенешинин депутаты, жумушчу топтун мүчөсү;
6. С.Жумаев            – коомдук уюмдун өкүлү, жумушчу топтун мүчөсү;
7. Ж.Исмаилов         –  Аксакалдар комитети, жумушчу топтун мүчөсү;
8. Т.Бабаева           – Социалдык педагог, жумушчу топтун мүчөсү;
9. О.Махамаджунус уулу  –  Октябрь ЖДПБнун  башкы дарыгери, жумушчу топтун мүчөсү;

2023-жылдын февраль айында аймактагы 9 айылдарында элдик жыйын өткөрүлүп калктын керектөөлөрүн жана муктаждыктарын изилдөө, аныктоо иш-чаралары өткөрүлдү. Ал иш-чара 400 тегерегиндей жашоочулар катышышты, алардын 50% аялдар түздү.  Багыш А/О караштуу Мичурин атындагы жалпы билим берүүчү  орто мектебинде райондук денгээлде “ Жаш өспүрүмдөрдүн арасында кылмыштуулуктун, суициддин  жана зордук-зомбулуктун алдын алуу, “ боюнча кеңири жыйын болуп: 12 жаштан 17 ти жашка чейинки 260 тан ашык  орто мектептердин балдары,ата-энелер катышып кеңири талкуу болду,жана муктаждыктарын жана керектөөлөрүн аныктоо боюнча иш-чара түзүлдү. Жалпысынан бул иш-чаранын фокус топторуна 8,9,10,11-класстан 80 окуучу катышты. Керектөөлөрдү жана муктаждыктарды аныктоонун жыйынтыгындагы артыкчылыктуу көйгөйлөр жогорудагы жумушчу топ тарабынын каралып ушул документи иштеп чыгууда эске алынды.

Ошондой эле Багыш айыл аймагынын социалдык экономикалык өнүгүү программасы Кыргыз Республикасынын Президентинин 2018-жылдын 31-октябрындагы N 221 Жарлыгы менен бекитилген 2018-2040-жылдардын мезгилине Кыргыз Республикасын өнүктүрүүнүн улуттук стратегиясында аныкталган, ошондой эле Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 2018-жылдын  20-апрелиндеги № 2377-VI токтому менен бекитилген Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн “Биримдик. Ишеним. Жаратмандык” программасын   аткарууну жетекчилике алат жана камсыз кылууга багытталат.

СЭӨПны даярдоо негиз болгон ченемдик-укуктук актылар.

• КР Конституциясы;
• КР Бюджеттик кодекси;
• «Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жөнүндө» КР Мыйзамы;
• Туруктуу өнүгүүнү стратегиялык жактан пландоо боюнча методология, (КР Экономика министрлигинин 2015-жылдын 27-февралындагы №45 Буйругу менен бекитилген)
• Шаарлардын жана айылдык аймактардын социалдык-экономикалык өнүгүү программаларын даярдоо боюнча ЖӨБО үчүн усулдук колдонмо (Экономика министрлигинин 2018-жылдын 15-майындагы №63-А жана ЖӨБЭММАнын 2018-жылдын 16-майындагы №1-18/56 биргелешкен буйруктары менен бекитилген)
• Жергиликтүү деңгээлде программалык негизде бюджеттерди түзүү, кароо жана аткаруу тартиби тууралуу нускама (КР Финансы министрлигинин 2018-жылдын 23-июлундагы №69-Б Буйругу менен бекитилген)

Айыл аймак тууралуу кыска маалымат.

Жалал-Абад облусунун Сузак районунун Багыш айыл аймагы район борборунан 25 км, облус борборунан 18 км, Бишкек шаарынан 620 км алыстыкта жайгашкан. Айылдык аймактын жалпы аянты  гатүзөт. Аймактын курамына жалпысынан 7 айылкирет. Алар: Октябрь, Беш- бала, Кызыл-Туу, Багыш, Сафаровка,Сары-Булак,Кедей-Арык. Багыш АА төмөнкү айыл аймактар менен чектешкен. Алар; Таш-Булак АА, ЛенинАА, Көк-Арт АА, Көк-Жаңгак шаары, Тайгараев АА.

Багыш ААда 22901 калк жашап 3804 кожолукту түзөт. курамы: 21974 кыргыз,338 өзбек, 589 түрк жана башка улуттун өкүлдөрү бар. Жыныстык курамы боюнча ала келсек 11187 эркек жана. 11714 аял. Жаш курагы боюча маалыматты ала келсек 0-15 жашка чейинкилер 6681 адам, 16-17 жашка чейикилер 730 адам, 16-62 жашка чейинкилер 14145 адам жана 62 жаштан жогору  1875 адам.

Айылдык аймакта 2 ФАП жана 2 ҮДТ өңдүү саламаттык сактоо мекемелеринин социалдык инфраструктурасы, 6 жалпы билим берүүчү  орто мектеп, 2 жеке,4 муниципалдык бала бакча, Октябрь айылында жайгашкан 175 орундук оорукана,1 төрөт үйү,Кедей-Арык айылында жайгашкан музей,3 Айылдык китепкана,100 орундук карыялар үйү,ар бир айылда спорт аянтчалары,4 банктын филиалдары,3 дарыкана,калкты тейлөө борбору ,РЭТ,1 эс алуу паркы,2 байланыш мекемеси жеке менчик ветеринардык дарыкана, мектептин базасында 2 бокс, күрөш секция бар, андан тышкары 4 кичи-стадион,  1 чоң стадион бар.

Аймакта таштанды графикке ылайык айына 8 жолу чыгарылып турат. Багыш,Беш-Бала, Октябрь, Сары-Булак айылдарына таштанды чыгаруу боюнча кызмат көрсөтүлөт. Бүгүнкү күнү аймакта таштанды полигону ажыратылган.  Аймактагы  3732 үй кожолуктун 95% таза ичүүчү суу менен, 100% электр энергиясы менен камсыз болгон. Айыл аймактагы бардык мектеп  100% ичүүчү суунун булактарына түз жете алат. Ал эми бардык  мектепте 100% жупуну жабдууланган өз-өзүнчө дааратканалар бар.

Өнүгүү багыттарына анализ жүргүзүү

1. Пландоо, башкаруу жана администрациялоо

Багыш айыл өкмөтүндө жалпысынан болуп 32 кызматкер эмгектенет. Алардын ичинен 14 кызматкер жогорку билимдүү, ал эми калган 12 кызматкер атайын орто билимге ээ.АӨ баардык кызматкерлери офистик техникалары, интернет жана жылуу имарат менен камсыз болгон. Жылына жалпы жонун 5-8 кызматкер квалификациясын жогорулату максатта кайра окуутудан өтүп келип турушат. Учурда кызматкерлердин танкыстыгы жок же болбосо айыл өкмөт толук кандуу кесипкөй кызматкерлер менен камсыздалган. Калкка маалымат каттарды алууда Санарип Аймак,Түндүк электрондук тутумдаштырылган системасы өткөрүлүп,ар бир жаран маалыкатты өзү алуу укугуна жетишти.АРИС,МЕРСИКО, USAIDтин каржылоосунда “Ийгиликтүү  аймак”долбоорлору менен иш алып барылууда.Жакыр,жөлөк пул алуучу 37 үй бүлө социалдык контракттын негизинде 100 миң сомдон ар бир үй бүлө алып,өз ишмердүүлүгүн жүргүзүшүүдө.6 багуусунан ажыраган,16 жашка чейинки 2 же андан көп баласы бар үй бүлө Кызыл-Туу айыл аймагындагы Араб инвесторлору тарабынан салынган заманбап турак-жай менен камсыздалышты.   АРИСтин CASA-1000 долбору тарабынан электр мамычалары,трансформаторлор орнотулду.Ошондой эле социалдык инфраструктура жакшыртылууда. Республикалык дем берүүчү грант тарабынан Октябрь айылынын Токтогул көчөсүнө асфальт төшөлдү жана Октябрь айылындагы Ж.Умаркулов кичи көчөсүнө эки тарабына тротуар курулду.

Учурдагы көйгөлөрү: Багыш айыл өкмөтү үчүн калкка  сапаттуу кызмат көрсөтүүнү камсыз кылуу үчүн бирдиктүү терезени уюштуруу жана электрондук айыл өкмөтү түзүү көйгөйүн чечүү маселеси чечилди.Анткени ар бир жаран Түндүк аркылуу кызмат алуу жолго коюлууда.  Бирок Санарип аймакка катталуу үчүн турак-жайлардын мамлекеттик актысы талап кылынат.Турак-жайга болгон актылар кээ бир жарандарда жок.Себеби каза болгон адамдан мурас документтерин даярдоодо көйгөлөр жаралууда.Мындан сырткары бир нече жарандардын курган үйлөрү жер мунапысы туура келбестен,өз убагында документ алынган эмес. Айыл өкмөтүнүн кызматкерлери жумушта пайдаланган компьютер жабдыктарынын эскилиги жетип,иш аткарууда тоскоолдуктар жаратууда.Ошондой эле кышкы мезгилде кабинеттер өтө суук,ал эми жайкысын аябай ысык.Имараттын ичинде таза ичүүчү суу менен камсыздалбаган.Даараткананын абалы начар,санитардык талаптарга жооп бербейт.Кызматкерлердин иштөөсүнө ыңгайлуу жана шарттар түзүлсө,иштөө сапаты мындан да жакшырмак.

Муниципалдык менчикти башкаруу;

Багыш  айыл өкмөтү боюнча каттоодон өткөрүлгөн 42 муниципалдык менчик объектилери бар.

Алар:

• Мектеп имараты  -7
• Үй бүлөлүк дарыгерлер тобунун имараттары  жана ФАПтар-5
• Айыл өкмөт имараты-1
• Мектепке чейинки  билим берүү уюмдары-3
• Таза суу түтүктөрү жана тейлөө объектилери-2
• Электр аба чубалгылары
• Электро трансформаторлору
• Көчө жарыктандыруу прожекторлору жана столбалары-843
• Скважиналар -7
• Ички жолдор ж.б.
• Музыкалык мектеби-1
• Спорт мектеби-1
• Китепкана-3
• Балдардын чыгармачылык үйү-2
• Чайхана-3
• Музей-1
• Эстелик-3
• Аймактык оорукана-1
• Төрөт уйу-1
• Спорт аянтчалары-5
• Көпүрө -3

Учурда жогорудагы саналып кеткен муниципалдык объектилердин көпчүлүгү кайра ондоо иштерин талап кылат.

Өзгөчө белгилей кетүүчү объектилер: Маданият тармагындагы объектилер жокко эсе. Учурда жогорудагы маданият үйүнүн эскилиги жеткен, мебелдери эски жана заманбап аппартуралар менен камсыздалган эмес. Ошондой эле музыкалык мектеби ,китепкана жайгашкан имарат эскиси бузулуп азыркы күндө спорт комплекси курулуп жаткандыктан учурда Р.Исманалиевдин эски имаратында убактылуу өз ишмердүүлүгүн жүргүзүп жатышат.Китепкана,музыкалык мектептин имаратын  кайра куруу учурдун талабы.

Багыш  айыл өкмөтү азыркы мезгилде карамагында КБФ (ФПС) –жалпы 548 га аянт жери бар. Алардын ичинен учурда 238 га кайрак айдоо жер, чөп орок-204 га жана 7 га  бак-дарак аянты. Учурда КБФ эсебиндеги жалпы айдоо жерлери 548 га түзсө, ичинен 548 га аукцион аркылуу ижарага берилген.Алыстагы чоп орок аянттардын  асылдуулугу төмөн жерлерди конкурсужок, ижара акысын төмөндөтү менен узак мөнөткө  ижарага берип колдонсо болот деген адистердин ой пикири бар.

Дагы бир орчунду маселе болгон Багыш  айыл амагынын генералдык планын жоктугу. Ушул учурга бул башкы пландын жасалбай келе жаткандыгы каражаттын тартыштыгы. Эмне үчүн генералдык план керек, бул аймактагы бардык жерлерди тактап алууга мүмкүнчүлүк түзөт, архитектуралык нормаларды сактап ар кандай курулуш иштерин жүргүзүүгө шарт түзөт жана айыл аймактын инфраструктурасын жакшыртууга чон салым кошот.

2. Экономикалык маселелер

Багыш айыл аймагынын жашоочулары негизинен дыйканчылык, мал чарбачылыгы жана тейлөө кызматтын көрсөтүү менен алектенишет. Өзгөчө чакан  ишкерчилик менен дыйканчылык жакшы өнүккөн десек болот. Дыйкандардын негизги өстүргөндөрү буудай,беде,арпа, күнкарама, жүгөрү жана жашылча жемиштер. Аймакта дыйканчылыка ылайыкташкан 4038  га айдоо жер бар. Бул дыйканчылыкты өнүктүрүүдө айдоо жеринин аздыгы тууралуу маалымат берет. Учурда аймакта 1600дан жогору  жеке дыйкандар бар, алар кандай өлчөмдө түрлүү жер жемиштерди, жашылчарды өстүрүп Жалал-Абад шаарындагы базарларда сатып өткөрүшөт.

Айыл аймакта суу пайдалануучулардын ассосациясы бар,8-кызматкер эмгектенет,2000-гектардан ашык сугат жерлерди суу менен камсыздашат.Ички каналдын узундугу 85 км болуп  3-каналды тейлейт.Суу үчүн дыйкандар менен келишим тзулот бирок толом ондурумдуулугу жонго салынган эмес.Толомдун ондурумдуулугун жогорулатуу учун атайын жобо иштеп чыгуу сунушталат.АВПда озунун техникалары жок.СПА

Мал чарбачылык деле чакан, анткени малды кармоого же багууга мүмкүнчүлуктөр аз, себеби жайыттардын саны аз жана карамактагы жайыттар алыс жайгашкан. Жайыттар аз болгондуктан айылдардын тегерегинде мал жайууга мүмкүнчүлүктөр аз. Тургундар деле мал жандыкты чакан санда кармашат. Учурдагы статистикалык маалыматтарга таяна келсек:

• Бодо малдын саны – 5856  баш, анын ичинен уй – 3046 баш.
• Майда кой-эчкинин саны – 19981 баш, анын ичинен тубар кой -13097 баш
• Жылкы – 1501 баш , анын ичинен тубар жылкы – 886 баш
• Канаттуулардын саны – 25744 баш,  ичинен жумуртка беруучу тооктун саны – 20376.

Башка жылдарга карганда майда кой-эчкилердин саны 10 пайызга өскөн.

Абдан жакшы өнүккөн бул чакан ишканалар, тейлөө  жана соода тармагы. Азыркы мезгилде айыл өкмөттүн территориясында төмөнкүдөй ишканалар иш алып барышат:

• 3 чачтарачкана
• 4 вулканизация                                               - 4 жеке мончо
• 4 АЗС
• 6 кафе                                                             

- 4 тегирмен (дробилка)

- 1  навайканалар

- 66 соода точкалар (дүкөндөр)

- 1 момо жемиш кургатуучу цех

Жогорудагы чакан ишкерлерден жергиликтүү бюджетке салык түрүндө кирешелер түшөт.Жыйынтыгында келсек аймактын артыкчылыктуу багыты катары чакан ишканаларды ачуу жана тейлөө тармагын өнүктүрүү көнүл буруу зарыл. Мындан сырткары уй шартында жунду кайра иштетууну ар бир айылда жонго салуу.

Учурдагы көйгөйлөр:1. Чакан жана орто ишкерчиликтин өкүлдөрү салык төлөө, бизнести башкарууну (менеджмент), маркетинг, финансылык башкаруу сыяктуу окуу-тренингтерине муктаж.

2.Багыш  АӨ аймагында чакан жана орто ишкерчиликтин башын бириктирген бизнес ассоциациясы жок болгондуктан, атайын жолугуп кенешип ишкерчиликтин багыттарын биргеликте аныктай турган, тажрыйба алмаша турган аянтча жок.

3. Чакан ишканалардын сапаттуу иштоосу учун заманбап жабдуулар жетишсиз.

2. Айлана чөйрөнү коргоо

Аймактын өзүнүн таштандыларды төгүүчү атайын полигону бар.Таштанды чыгаруу учун атайын техникалар иштейт.Жумада эки жолу айыл арасында таштандылар чыгарылат. Болгону жергиликтүү тургундар жана айыл аймакка келген коноктор таштандыларды ар кайсы жерге таштап ынгайсыздыктарды жана аймактын көркүн кетирүүдө, ошондой пластикалык калдык экологиянын бузулушуна алып келүүдө.Ошондуктан атайын таштанды чогултуучу ящиктер(урналар) коюу талап кылынат,таштанды чыгаруучу автоунаа алуу зарыл.Айыл аймактагы эскирген дарактарды изилдеп,ордуна жаны жаш көчөттөрдү тигүү учурдун талабы.Айыл аймактын көчкү кооптуулугу жаралган жерлерге жаш көчөттөрдү тигүү зарылчылыгы турат.

Коомдук тартип жана коопсуздук

Багыш  АӨ алкагында Коомдук профилактикалык борбор уюштурулган, ал уюм өз ишин толук кандуу иш алып барат. Бул уюмдун жумуштарын учурда КР Өкмөтүнүн №72 токтому менен бекитилген антитеррордук иштин субъектилери бирге иш алып баруу көйгөйлөрү боюнча ведомостук аралык координациялык комиссия жөнүндө жобонун негизинде атайын мобилдик топ түзүлгөн. Ал топтун курмында  айыл өкмөт кызматкерлери, күч кызматкерлери жана дин өкүлдөрү менен биридикте дин саясаты боюнча, ысырапкерчиликти кыскартуу боюнча, баалуулуктарды пропагандалоо боюнча, жашы жете элек балдарды тарбиялоо жана ата-энен жоопкерчилиги боюнча түшүндүрүү иштери жүргүзүүлүдө.

             Учурда жогорудагы мобилдик топ төмөнкүдөй профилактикалык иш-чараларды алып барууда:

-“Коопсуз айыл” боюнча түзүлгөн иш-чара боюнча айылдарда , мектептерде, ишкана мекемелерде чогулуштарды өткөрүү.

-Багыш  АА  14 мечиттин имамдары менен  диний саясат, улуттук каада салт, жер жерлерде болуп жаткан жер көчкү, жаш балдар арасындагы болуп жаткан мушташуулардын алдын алуу боюнча профилактикалык иштерди жүргүзүү.

            Аксакалдар сотунда учурда 9 адам эмгектенет. Коомдук тартипти орнотууда аксакалдар соту абдан чон салымы бар, көпчүлүк майда маселелерди аксакалдар соту өз убагында ыкчам карап чечүүдө.

Андан тышкары балдар арасындагы ар кандай мыйзам бузуулар боюнча статистикага токтолсок 2023-жылы  14 жаштан 17 жашка чейинки өспүрүмдөр тарабынан жасалган бир дагы тартип бузуу боюнча маалыматтар жок.  Ошондой эле аймактык тескөөчү жана өспүрүмдөрдүн иши боюнча тескөөчүлөр жаштар арасында кылмыштуулукту алдын алуу үчүн түшүндүрүү иштерин план боюнча жүргүзүп турушат.Бугунку кундо аймак боюнча  19 бала  Оспурумдор  иши боюнча инспекцияда учетто турат. 2023-жылы Багыш  айылдык аймагы боюнча өспүрүмдөр маңзат жана токсиндүү заттарды колдонгон бир дагы учур катталган эмес. Ошондой эле өспүрүмдөрдүн өз жанын кыюусу 2023-жылы 3 окуя катталды.Эрте никеге туруу  окуялары  болгон жок.

3. Турак жай жана коммуналдык кызмат көрсөтүүлөр

Таза суу

Аймактагы 7 айыл  95% ичүүчү таза сууменен камсыз болгон. Учурда ичүүчү таза суу менен камсыздоо кызматтын   2 СООПВ ишканасы  аткарып жатат. Жогорудагы аталган ишканалар менен абоненттердин ортосуна келишим түзүлгөн, төлөө тарифтерин Багыш  айыл аймагынын айылдык кенеши тарабынан бекитилген.

Көйгөй: Бүгүнкү убакта жогорудагы белгилеген 7 айылда таза суу системасынын суу түтүктөрүнүн көпчүлүгү совет доорунда орнотулгандыктан эскилиги жеткендиктен, суу түтүктөрүн улам ондоодон өткөрүүгө мажбур болуудабыз. Андан тышкары 50 % абонентке атайын суу эсептегичтер орнотулду.Сугат суусу үчүн Багыш айылында САSA-1000 долбоору аркылуу скважина орнотулуп,колдонууга берилди.Мындан сырткары Октябрь айылында 3 таза суу скважинасынын мотору  алмашылып,кубаттуулугу көбөйдү.6 көчөгө суу түтүкчөлөрү алмашылып,суу жеткирилди.  Октябрь айылына ичүүчү таза суу үчүн   скважина куруу үчүн долбоору даярдалып,Араб демөөрчүлөрүнө сунушталууда.

Ички муниципалдык жолдор жана көпүрөлөр

• Багыш  айыл өкмөтү боюнча   89532 километр муниципалдык ички жолдор бар, алардын ичинен 98 километр  жолдун  учурдагы абалы жакшы десек болот.  2023-жылы дем берүүчү  гранттан 1800 метр,Минтранш тан 1500 метр,республикалык бюджеттен 4 км ички жолдор асфальттанды.Жергиликтүү бюджет  эсебинен асфальт төшөөгө иш кагаздары жана өздүк салым кошулду.
• . Октябрь-3 айылындагы Кырбашев,Сейдахматов,Панфилов,Жолоев,
• Октябрь-2 айылындагы Атчабаров,
• Октябрь-1 айылындагы РТС-1
• Кедей-Арык айылындагы К.Тороев,Дербишев,Турдукулов,Маткеримов,
• Беш-Бала Баимбетов,
• Сафаровка,Сары-Булак айылдарында Молоев,Кайып уулу Чолпонкул,Жаанбаев
• Кызыл-Туу,Багыш айылдарында Аккозова-1-май,Карабеков,Почтовая,Ш.Сулайманов ички жолдорунун абалынын начарлыгы, же б.а. асфальт төшөө иштерин жүргүзүү зарыл.
• Багыш айыл өкмөтүнүн аймагында С.Маматов көчөсүн жана тротуарын асфальтоо зарыл.
• Борбордук көчөлөрдөгү тротуарлардын абалы начар, жаан-чачын ж.б. учурларда жөө басууга мүмкүнчүлүк болбой калып жаткандыктан, жүргүнчүлөр машина жүрүүчү жолго чыгып басышат. Бул болсо кооптуу чөйрөнү жаратууда.
• Маршруттук каттамдарды, таксилердин ишин иреттөө зарыл.
•  Ички жолдорду жарыктандыруунун абалы начар.

Аталган тармакты жакшыртуу боюнча артыкчылык көйгөйлөр төмөнкүлөр:

1. Айыл аймагындагы жолдордун абалын 30% га жакшыртуу боюнча иш-чараларды андан ары улантуу жана бул багытта бюджеттен атайын каражат кароо;
2. Борбордук жана ички көчөлөрдөгү жөө адамдар басуучу жол тилкелерин (тротуарларды) оңдоп-түзөө, жакшыртуу;
3. Көчөлөрдү жарыктандыруу маселелерин чечүү;
4. Маршруттук каттамдарды, таксилердин жүрүмүн тартиптештирүү жана туруктуу көзөмөлгө алуу.

Ички көчөлөрдү көчө жарыгы менен камсыздоо

Жалпы Багыш  айыл аймагында ички көчөлөрдө көчө жарыгын орнотууга зарыл болгон70870 километр көчө болсо анын бүгүн күнү. Калган 53529 километр көчөлөрдү келечектеги бир нече жылдын ичинеде жергиликтүү бюджеттин эсебинен этап-этабы менен жарыктандырууменен камсыз кылуу милдеттери турат.

Октябрь-3 айылындагы  О.Сейдахматов,С.Кырбашев,

Октябрь-2 айылындагы  М.Атчабаров,Жаңы Конушка

Кызыл-Туу  айылындагы Жаңы Конушка түнкү электр жарыгын орнотуу зарыл.   

4. Эс алуу, маданият жана спорт

Багыш  айыл аймагы тургундары эс алуу убактыларын, массалык сейилдөөнү айылдык эс алуу паркында өткөрүшөт. А/А да  бир да маданият үйү жок,. Жеке маданият үйү деле учурда капиталдык ондоо талап кылат жана ошондой эле башка айылдарда маданият үйлөрү жок болгондуктан ар кандай иш чараларды  ѳткѳрүүдө бир топ тосколдуктарды жаратат. Мисалы айылдык ар кандай курултай, жыйындарды, коомдук угууларды өткөрүүдө жергиликтүү калка ынгайсыздыктарды жаратат.

Жергиликтүү бюджеттин эсебинен каралып берилген каражат менен даталуу күндөрү майрамдарды айылдарда тамак-аш уштуруу менен өткөрүп элдин көңүлүн көтөрүп келебиз. Ошондой эле маданият жаатында орчунду маселе болуп бара жаткан жергиликтүү жаштар маданий, руханий баалуулуктарды баркын билбей, материалдык баалуулуктарга жогору баа коюп калгандыгы өкүндүрөт. Жергиликтүү денгээлде  имараттын жоктугунун себебинен айыл өкмөт тарабынан ар кандай маданий иш чаралар өз денгээлинде уюштуралбай кыйналууда.

Жалпы аймак боюнча 3 муниципалдык китепкана бар. 1 китепкананын азыркы абалы кейиштүү эле, көпчүлүк китептер эски жана атайын келип китеп окуй турган зал жок. Элдин китепканага   каттоосу эгемендүүлүктү алган жылдардан бери аябай төмөндөгөн. Башкача айтканда бүгүн жарандарыбыз китеп окууга кызыкпай ар кандай АЙ-ТИ гаджеттерди гана пайдануу менен алек болуп калды.

Биздин А/А 1 балдардын музыкалык мектеби жайгашкан,бул мектепте 100 жакын балдар кыздар келип билим алуу менен улуттук аспаптар менен ойноону,бийлөөнү үйрөнүшөт. Музыкадан сабак алгандар Республикалык сынактарга каатышып алдынкы орундарды ээлеп келүүдө.Бирок азыркы мезгилде имараты жок болгондуктан ,толук кандуу билим алууга шарт жок.

Багыш айыл өкмөтүнүн жаштарын спортко тартуу менен аракечтике, бангичилике, кылмыштуулука баруусуна бөгөт койсо болот. Учурда аймакта спорттук мектеп бар ал жерде жаштарбыз ар кандай спорттун түрлөрү менен машыгып алектенишет, ,бирок спорт комплексинин жаңы имараты курулууда. көпчүлүк секциялар кичи футбол аянтчаларында  өткөрүлөт,бул тренер жана спортко катышкандарга ыңгайсыздык жаратууда, андан тышкары 4 кичи футбол аянтчасы жергиликтүү бюджеттин жана демөөрчүлөрдүн эсебинен курулган. Жаштарыбыз обулустук, райондук ар кандай мелдештерде ийгиликтүү жетишкендиктерге жетип жатышат.

 Азыркы учурдагы көйгөйлөр:

1.Айыл аймагында 20000ашык адам жашагандыгына карабастан,маданият үйү жок,ар кандай иш чаралар орто мектептердин  залдарында же ынгайсыз жерде өткөрүлөт

2.  Сузак районда музыкалык мектеп экинчи экендигине карабастан ,сабак отууго шарты жок, имарат жок, толук кандуу музыкадан сабак өтүүгө тоскоол болууда.

5. Билим берүү, Саламаттыкты сактоо

Жалпы Багыш айыл  аймагында   алты  мектепке чейинки билим берүү  уюму болсо анын ичинен  экөөсү жеке менчик болуп эсептелет, айыл өкмөт тарабынан имаратка аренда акысы төлөнүп берилет. Учурда   жалпысынан  2-жаштан 7-жашка чейинки жаш 865 бала тарбияланып жатат. Ошондо 42%  бала бакчада тарбияланат Бирок  көпчүлүк наристелер үйдө эле тарбияланып келатат.Себеби айыл өкмөтүндө 9 айыл болсо анын  3 айылында бала бакча бар ал эми калган 6 айылда  бала бакча жок .

 “Кун-Нуру”, “Ай-Нуру” муниципалдык бала-бакчасынын  тамактануусуна  жергиликтүү бюджеттен тамактануусуна, ремонтуна, ичүүчү суусуна, коммуналдык чыгымдарына каражат бөлүнөт. Бул бөлүнгөн каражат  жалпы бюджетинин 9%түзөт. Бала бакчага барган 690 наристеге эсептей келгенде, жергиликтүү бюджеттен бир балага кеткен чыгаша  бир айда 360 сомдун тегергинде.

Ал эми  аймактын денгээлинде 7 орто мектеп билим берүүдө.  Учурда мектептерде 3 800 бала окуйт, алардын 52% кыздар жана 48% эркек балдар.Багыш  айыл өкмөтүндөгү 7 мектеп үчүн жергиликтүү бюджеттен ичүүчү таза суусуна, жылытуусуна, электр энергиясына,  жана ар кандай иш-чараларынын чыгымдарына каражат бөлүнөт. Бул болсо аймактын жалпы бюджетинин 9% түзөт. Азыркы учурда Т.Арзыкулова  орто  мектебиинин имараты  Республикалык бюджеттин планына кирип,капсула салуу иштери күтүлүүдө.

Ошондой эле  дагы бир балдардын ден соолугуна кам көрүү бул балдардын тамактануусу,  башкача айтканда  жетиштүү тамактануу баланын ар тараптуу өнүгүүсүн кепилдейт. Акыркы эки жылдан бери 6 мектептин 5 (И.В.Мичурин, Р.Исманалиев,Ж.Бөкөнбаев окуу комплекси,У.Абдукаимов,Т.Тайгараев  орто  мектептери) мектеби ысык тамак берүү программасына кошулган. 1-4-класска чейинки 1838 балага же болбосо жалпы балдардын ичинен 82,7% бала мектепте ысык тамак ичишет.

Балдар арасында  көйгөйлөрдү аныктоо боюнча фокус-топторду өткөрүү учурунда балдар үчүн кошумча билим алууга, чыгармачыл өнүктүрүүгө, спорттук ийримдерге муктаждык бар экени аныкталды жана ошондой эле химия, физика, биология, математика, чет тил предметтери боюнча билим деңгээлин жогорулатып, ошондой эле жалпы республикалык тестирлөөгө даярдануу үчүн кошумча сабактарды өткөрүү уюштурулган.

• Учурдагы көйгөйлөр Багыш, Бөкөнбаев, Мичурин, Исманалиев, Арзыкулова атындагы.  орто мектептеринде балдардын коопсуздугун жана санитардык абалын туура камсыздоо максатында талапка ылайык дааратканалдардын жоктугу.
• Тайгараев, Арзыкулова жана Арзыкулова мектебинин филиалында   атындагы орто мектептерде дене-тарбия сабагында өтүү  үчүн спорт залдын жана окуучулардын чечинип-кийинүүчу жайдын жоктугу.
• Арзыкулова атындагы орто мектебинин филиалынын айланасы ачык болгондуктан бак-дарактарды мал жандыктары тебелеп жеп кетүүдө.
• Айыл өкмөтү  тарабынан турак жай үчүн  жер тилкесинин бөлүнбөй  жатканы , эмгек маянасынын аздыгана байланыштуу күчтүү кадрлар, тренерлердин жоктугунан балдардын  кошумча  билим алуусу  берилбейт  жана келечекте  мыкты спортсмен балдар чыкпай   жатат.

Миграция

  Багыш айыл аймагындагы  тургундар убактылуу   Казакстан, Россия,Европа   ж.б мамлекеттерге кеткендер   2475 тегерегинде адам.Азыркы күндө миграцияда жүрүп  тизмеге түшкөндөрдүн  тизмеси көбөйүүдө. Ата –энеси  убактылуу миграцияда иштеп  акча табуу менен алектенсе, балдары айылда чон ата-чон эне же тайата-тайэнелери менен калып  алар оздору кары картандар болгондуктан балдардын ден-соолугу тарбиясы,окуусу козомолсуз болуп жатат. Айыл аймактарда кичи мекеме ишканалар болгонда  жумуш менен камсыз болгондо  миграцияга баруучулардын саны  бир азыраак болсо да азаймак.Мигрантардын кара тизмеге тушуп келгендер менен айыл аймагындагы ККК (кичи коомдук   кенешмеси) тушундуруу иштерин жургузуп,аларды БУУнун  азык-тулук долбоорунун негизинде  3-айлык  курстарда 80 жаран окуутуп кесиптин ээси кылуу менен азык тулук менен камсыздалууда  жана кара тизмеден чыгууга комок корсотулуудо.

 Азыркы кундогу көйгөйлөрү:

. Башка мамлекеттин мыйзамын   жана тилин  билбегендиги.

. Мигранттын паспортунун жоктугу.

. Башка мамлекетке чыгууда жарандар оздорунун тааныштары аркылуу эмес, миграция болумуно же  эмгекке каттоо болумдору аркылуу иш издоо жонундо тушунукторунун аздыгы.

. Мигранттардын айылда калган балдары менен толук кандуу иш жургузулбогондугу.

. Областа,райондо,айыл окмотундо  мигранттар менен туздон-туз иш жургузуучу уюмдун жоктугу.

. Кээ бир мигранттар оздору менен бирге  мектеп жашындагы балдарын  алып кетип эч жерде окутбагандыгы же  кыздарын окуусун бутурбой туруп,башка бироонун баласын бактыргандыгы

Багыш айыл 2024–2028 -жылдарга туруктуу өнүктүрүүнүн стратегиялык 

Программасынын иш-чаралар планы

Багыш айыл ѳкмѳтүнүн жооптуу катчысы                                                                      Ы.  Алимбекова